Eğretileme Türleri (İstiare / Metafor Türleri) (Başlıklarıyla Özet)

I. Benzetmenin Temel Ögelerinden Hangisine Dayandırıldığına Göre Eğretilemeler
1. Açık eğretileme (istiare-i musarraha, istiare-i tasrihiyye, istiare-i tahkikiye, istiare-i hakikiyye)
2. Kapalı eğretileme (istiare-i mekniyye)
3. Girişik eğretileme

II. Gerçekleşme Zeminine ve Dille İlişkisine Göre Eğretilemeler
1. Kavramsa-düşünsel eğretilemeler
a. Alışılmış (geleneksel, konvansiyonel) kavramsal eğretilemeler
b. Yeni (özgün, muhayyel) kavramsal eğretilemeler
2. Dilsel eğretilemeler
a. Alışılmış (geleneksel, konvensiyonel) dilsel eğretilemeler
b. Yeni (özgün) dilsel eğretilemeler

III. Ögelerin Sayısına Göre Eğretilemeler
1. Teklik eğretileme (istiare-i müfrede)
2. Yayılmış (yaygın) eğretileme (istiare-i temsiliyye, Fr.: allégorie métaphorique)
a. Yaygın açık eğretileme (istiare-i temsiliyye-i musarraha)
b. Yaygın kapalı eğretileme (istiare-i temsiliyye-i mekniyye)
c. Yaygın karma eğretileme

IV. Temel Ögeleri Oluşturan Sözcük Türlerine Göre Eğretilemeler
1. Adcıl (temel, asıl) eğretileme (istiare-i asliyye)
2. Eylemcil (uydu, bağlı, tabi) eğretileme (istiare-i tebaiyye)

V. Temel Ögelerin Aynı Varlıkta Birleşip Birleşemediğine Göre Eğretilemeler
1. Uyarlı (dengeli) eğretileme (istiare-i vifakiyye)
2. Uyarsız (çelişik) eğretileme (istiare-i inadıyye)

VI. Özelliklerin / Sıfatların Söylenip Söylenmediğine Göre Eğretilemeler
1. Mutlak (salt) eğretileme (istiare-i mutlaka; istiare-i musarraha-i mutlaka, istiare-i mekniyye-i mutlaka)
2. Yalıtıcı eğretileme ( (istiare-i mücerrede [istiare-i musarraha-i mücerrede, istiare-i mekniyye-i mücerrede], istiare-i tecridiyye [istiare-i musarraha-i tecridiyye, is-tiare-i mekniyye-i tecridiyye])
3. Pekitli eğretileme (istiare-i müreşşaha [istiare-i murassaha-i müreşşaha, istiare-i mekniyye-i müreşşaha], istiare-i terşihiyye [istiare-i murassaha-i terşihiyye, istiare-i mekniyye-i terşihiyye])
4. Yalıtıcı-pekitli karma eğretileme

VII. Uygunluğun (İlginin) Temel Ögelerde Yer Alıp Almadığına Göre Eğretilemeler
1. Sade eğretileme (istiare-i sacize)
2. Süslü eğretileme (istiare-i muvaşşaha müveşşehe)

VIII. Etki Boyutuna Göre Eğretilemeler
1. Ölü eğretileme (lafzî, solmuş, aşınmış; konvansiyonel; İng.: dead metaphor)
2. Canlı eğretileme
a. Anlam sabitlenmesine uğramış canlı eğretilemeler
b. Anlam sabitlenmesine yaklaşan canlı eğretilemeler
c. Özgün-canlı eğretilemeler

IX. Anlaşılma Derecelerine Göre Eğretilemeler
1. Alışılmış eğretileme (istiare-i amiyane, istiare-i mübtezele)
2. Alışılmamış (seçkinsel) eğretileme (istiare-i hassiyye, istiare-i garibe)

X. Ögelerin Akılla ya da Duyularla İlgili Olmasına Göre Eğretilemeler
1. Tüm ögeleri akılla ilgili olan eğretilemeler
2. Tüm ögeleri duyularla ilgili olan eğretilemeler
3. Temel ögeleri akılla, toplayıcısı (ortak özellik / benzetme yönü) duyuyla ilgili olan eğretilemeler
4. Temel ögeleri duyuyla, toplayıcısı akılla ilgili olan eğretilemeler
5. Kendisine benzetileni akılla, diğer ögeleri duyuyla ilgili olan eğretilemeler
6. Benzeyeni akılla, diğer ögeleri duyuyla ilgili olan eğretilemeler
7. Benzeyeni duyuyla, diğer ögeleri akılla ilgili olan eğretilemeler

XI. Canlı-Cansız Arasındaki Aktarma Doğrultusuna Göre Eğretilemeler
1. Canlıdan canlıya aktarmayla oluşan eğretilemeler
2. Canlıdan cansıza aktarmayla oluşan eğretilemeler
3. Cansızdan cansıza aktarmayla oluşan eğretilemeler
4. Cansızdan canlıya aktarmayla oluşan eğretilemeler

XII. Yapılış Amacına ve İşlevine Göre Eğretilemeler
1. Övgü eğretilemesi
2. Üstünlük eğretilemesi
3. Eşleyici eğretileme
4. Somutlayıcı eğretileme
5. Şakalı eğretileme (istiare-i temlihiyye)
6. Alaylı eğretileme (istiare-i tehekkümiyye)
7. Aşağılayıcı-indirgeyici eğretileme

⁕ Nizamettin Uğur, Anlambilim / Sözcüğün Anlam Açılımı, Doruk Yayınları: İstanbul, Genişletilmiş 3. Baskı, Ocak 2023, s. 294-296.